სტალინის როლი რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის აღორძინებაში

მოსკოვში ბოლო ვიზიტის დროს საქართველოს პატრიარქს, ილია II-ს, ინტერვიუ ჩამოართვა გაზეთ „კავკაზსკაია პოლიტიკა“-ს კორესპონდენტმა ნატალია კევორკოვამ. ინტერვიუში უწმიდესი და უნეტარესი შეეხო საქართველო-რუსეთის ისტორიულ კავშირებს და აღნიშნა: „ის დაძაბული ურთიერთობები, რომლებიც საქართველო-რუსეთს შორის წარმოიშვა – ხელოვნურადაა შექმნილი. მიუხედავად ჩვენს ქვეყნებს შორის არსებული რთული ურთიერთობისა, ჩვენმა ეკლესიებმა შეინარჩუნეს ძმური, ჩვენმა ხალხებმა კი თბილი ურთიერთობები“.

უწმიდესი და უნეტარესი სტალინსაც შეეხო: “როდესაც ის გარდაიცვალა, სასულიერო სემინარიის სტუდენტი ვიყავი. დაკრძალვისას ყველანი დარბაზში ვიდექით და ვტიროდით. მის შესახებ ბევრს გველაპარაკებოდა ჩვენი რექტორი, მამა კონსტანტინე რუჟიცკი, რომელმაც სტალინის შესახებ ბევრი იცოდა, რუსეთის პატრიარქი ალექსეი I, ვისაც ძალიან უყვარდა სტალინი. სტალინი გამოჩენილი პირივნებაა. ასეთი პირივნებები იშვიათად იბადებიან“.

უწმიდესისა და უნეტარესის ინტერვიუ სააკაშვილის ანტისტალინურ გამონათქვამებს დაემთხვა, რომელიც მან პოლონელი კაჩინსკის მასპინძლობის დროს გააკეთა. სააკაშვილის გამონათქვამები ყურსაც ჭრის და საღ აზროვნებასაც. შეურაცხყოფას აყენებს საქართველოს მოსახლეობის საკმაოდ დიდ ნაწილს, ვისაც ახსოვს სტალინის პერიოდი, ვინც სამშობლოსთვის, სტალინისთვის დიდ სამამულო ომში თავი გასწირა. სააკაშვილის ბოროტი დემაგოგია დასავლურ პოლიტიკას ემსახურება, იმ დასავლეთს, რომელსაც ის და მისი მსგავსნი (ასეთები ცოტანი არ არიან) სულით და გულით ეტრფიან.

სტალინის პიროვნების, მისი საქმის, მოღვაწეობის შესაფასებლად მიუკერძოებელი დასკვნების გასაკეთებლად, ღრმა მეცნიერულ საფუძვლებზე დამყარებული კვლევაა საჭირო. მანამდე კი ისღა დაგვრჩენია გავეცნოთ უამრავი რუსი და უცხოელი ავტორის ნაშრომს, ტომებს სტალინის შესახებ, რომლებშიც მიუკერძოებლად, სუბიექტურად თუ ობიექტურად აღწერილია ამ მართლაცდა დიდი პიროვნების შესახებ. და რაც თვალშისაცემია – უარყოფითი თუ დადებითი დახასიათების მიუხედავად, თითქმის ყველა ავტორი, ერთ დასკვნამდე მიდის – დიდი პიროვნება.

სტალინის თემა სხვაგვარადაა განსახილველი – იმჟამინდელი მსოფლიო ისტორიის ჭრილში. სხვადასხვა ქვეყნებში იმჟამად მიმდინარე პოლიტიკური ცხოვრების გათვალისწინებით და არა მიმდინარე ვითარებით წარმოქმნილი შეხედულებების ჭრილში. მსოფლიო ვითარება, ის, რაც გუშინ მისაღები იყო, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით, არადა მაშინ მსგავსი მცნებები შორს იყო პოლიტიკურ-საზოგადოებრივი ცხოვრებისგან, დღეს აღმაშფოთებელია.

აღმაშფოთებელია ნაცისტური რეჟიმი გერმანიაში, ფრანკიზმი ესპანეთში, ფაშიზმი იტალიაში, დიქტატორული რეჟიმები პორტუგალიასა და იაპონიაში, კომუნისტების დევნა აშშ-ი, ფერადკანიანთა წინააღმდეგ დაძრული სადამსჯელო მოქმედებები. საბჭოთა კავშირი არ ყოფილა ედემის ბაღი, მაგრამ არც სხვები ყოფილან ასეთნი. მეტნაკლებად ყველგან ადგილი ჰქონდა იმას, რაც დღეს ადამიანის უფლებათა დარღვევად მიიჩნევა.

იმჟამინდელი პოლიტიკოსები თავიანთ ქმედებას ქვეყნის უსაფრთხოების, წინსვლა-განვითარების უმთავრეს პირობად  მიიჩნევდნენ, ისე, როგორც დღეს, აშშ-ი რიგითი მენინგის 136 წლით ციხეში გამომწყვდევას. ანდა 2011 წლის 26 მაისს მომიტინგეთა დასჯა-მკვლელობას სააკაშვილი უკავშირებდა ქვეყნის სტაბილურობას. სააკაშვილის მიხედვით, 25 ათასი ადამიანის ციხეებში ჩაყრა, მათი წამება და უკანალში ცოცხის ტარების გარჭობა – ქვეყნის სახელმწიფო სტრუქტურის გამტკიცების საწინდარი იყო.

რით არის გუშინდელთან შედარებით დღევანდელი ძალადობა ლმობიერი? რით არის აშშ-სა და მისი მოკავშირეების სამხედრო მოქმედება ავღანეთში ლმობიერი? უდანაშაულო ქალების, ბავშვების, მოხუცების ხოცვა, მშვიდობიანი სოფლების გადაბუგვა და ლმობიერება შორს არის ერთმანეთისგან. და არ შეიძლება ჩაითვალოს ჰუმანიტარულ აქტად, ტერორიზმის წინააღმდეგ ომის გაჩაღების საბაბად.

დანაშაულს სჩადიოდნენ და სჩადიან მაშინაც და დღესაც, ოღონდ დღევანდელებს დიდი უპირატესობა აქვთ მოპოვებული გუშინდელთა კრიტიკაში. გუშინდელები, ამ პრივილეგიებს მოკლებულები არიან. განგების წყალობით, სტალინის პერიოდის ადამიანები რახანია იმქვეყნად განისვენებენ. მხოლოდ მათ საქმეებს შეუძლიათ პაექრობა დღევანდელებთან, რასაც ახერხებენ კიდევაც – ობიექტურ მკითხველში და არა სააკაშვილის, მითუმეტეს მაია ფანჯიკიძის მსგავს უმწიფარ პოლიტიკოსებში.

„არა ბატონებო, დემოკრატიის სისასტიკის წინაშე ფერმკრთალია დეპოტიზმი. გვითხარით, როდის იყო იმედგაცრუებული, უსახლკარო ადამიანები, უამრავი პატიმარი, როდის ჰქონდა დანაშაულს, უწესობას ესოდენი თავისუფლება ქუჩებსა და ტელეეკრანებზე, ბეჭდვით სიტყვასა და მის გარეთ? როდის იყვნენ ხალხები, ზოგიერთთა გამოკლებით, შიმშილობის ზღვარს მისულნი? როდის და რომელი ხელისუფალი, ისეთი ცინიზმით, როგორც დღეს, ანადგურებდა საკუთარ ეკონომიკას უფრო ძლიერი მეზობლის სასარგებლოდ? . . .

. . . დიახ, რა უცნაურადაც არ უნდა მოგეჩვენოთ რუსულ ათეიზმ-სოციალიზმში არის მართლმადიდებლური ტრადიცია, ამიტომაც კომუნისტური მოძრაობა რუსეთში ეწერება რუსეთის ისტორიას. ეს ჩვენი ისტორიის ნაწილია, მას ვერ ამოშლი. რაც შეეხება დღევანდელ დემოკრატიას, იქნება თუ არა ის ჩვენი ისტორიის ნაწილი, საეჭვოა, ვინაიდან ის დასავლეთთან შეუთანხმებლად არაფერს აკეთებს. ეს, უცხო მოვლენაა რუსეთისთვის“, – ასე წერს მღვდელი დიმიტრი დუდკო.

რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მიხედვით, სტალინი არასოდეს ყოფილა ეკლესიის დევნის ინიციატორი, თუმცა არ უხვევდა პარტიის ხაზს. სტალინი არ ყოფილა „მებრძოლი ურწმუნო“, – წერს მოლოტოვი. როგორც ის ამბობს, სტალინს დროდადრო უყვარდა ბიბლიის მოშველიება თავის უახლოეს წრეში. „სტალინი ამაყობდა იმით, რომ საქართველომ ქრისტიანობა გაცილებით ადრე მიიღო, ვიდრე რუსეთმა“, – წერს მოლოტოვი.

„ჩვენ, სამივენი ეკლესიაში ვგალობდით, სტალინი თბილისში, ვოროშილოვი ლუგანსკში, მე – ნოლინსკში. სტალინი ცუდად არ მღეროდა, ვოროშილოვი მღეროდა, მას კარგი სმენა ჰქონდა. ჩვენ სამივე ვმღეროდით საეკლესიო სიმღერებს სადილის შემდეგ. ვმღეროდით თეთრგვარდიელების სიმღერებსაც. სტალინს სასიამოვნო ხმა ჰქონდა“, – იხსენებს მოლოტოვი.

1927 წელს მმართველ პარტიაში სტალინისტებმა გაიმარჯვეს ტროცკისტებზე, რის შემდეგ დაიწყო ყოველივე, რუსეთის, მათ შორის ეკლესიის, პატრიოტიზმის აღორძინება. მაშინ აიკრძალა სექტები.

გასაოცარია, მაგრამ ფაქტია – პატრიარქია, რომელიც გაუქმებული იქნა მართლმადიდებელი მეფის პეტრე I-ის დროს, აღდგა ურწმუნო ბოლშევიკების დროს. ისიც ფაქტია, რომ 1939-52 წლებში არც ერთი პარტიული ყრილობა არ ჩატარებულა, მაშინ, როდესაც თავის უფლებებში აღდგა საპატრიარქო, ჩატარდა სამი საეკლესიო კრება და ა.შ.

როგორ ეპყრობოდა ეკლესია სტალინს? როგორც მთელი ხალხი – სიყვარულით. აი, რას ამბობს ეკლესიის სახელით მიტროპოლიტი სერგი (სტაროგოროდსკი) – „სიღრმისეულად გულს ხდება ეკლესიის მიმართ სახალხო ბელადის, სტალინის დამოკიდებულება – რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის საჭიროებებისადმი“.

ალექსანდრიის პატრიარქი ქრისტოფორი კი ამბობდა: „მარშალი სტალინი ერთ-ერთი უდიდესი ადამიანია ჩვენი ეპოქისა, რომელიც ნდობით არის განმსჭვალული ეკლესიის მიმართ და კეთილად ეპყრობა მას“.

საყურადღებოა მღვდელი დიმიტრი დუდკოს განცხადებაც – სწორედ იმ პირისა, რომელმაც მრავალი წელი გაატარა ციხეში: „თუ ღმერთის თვალით შევხედავთ სტალინს, ის ნამდვილად გამორჩეული ადამიანია, ღმერთის მიერ დაცული. სტალინმა შეინარჩუნა რუსეთი, მთელ მსოფლიოს დაანახა მისი მნიშვნელობა“.

საბჭოთა ისტორიაში 1941-53 წლები მიჩნეულია რელიგიის აღორძინების ხანად. ამ პერიოდში აღდგენილ და გარემონტებულ იქნა ტაძრები, ეკლესიები. გაიხსნა 22 ათასი სამლოცველო, სემინარია, აკადემია. აღინიშნა რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის 500 წლისთავის ზეიმი.

ერთხელ, სტალინისთვის უკითხავს დედამისს – „ახლა ვინ ხარ შენ, იოსებ“? რაღაც, რუსეთის მეფის მსგავსი – უპასუხია სტალინს. რა დასანანია, რომ მღვდელი არ გახდი – უთქვია კეკეს. „ამ სიტყვებს ყოველთვის აღფრთოვანებით ამბობდა მამა“, – იხსენებს სტალინის შვილი სვეტლანა ალილუევა.

უდიდესი ქვეყნის შექმნა რუსული ეკლესიის გარეშე, რომელიც რუსული სულიერებისა და ცივილიზაციის ფესვების მატარებელია – შეუძლებელი იყო. სტალინმა კარგად იცოდა ეს. ამდენად გაიარა რა გზა გარდაქმნისა, ის დაუბრუნდა ღმერთს, ეკლესიას და წარმართა ქვეყნის განვითარება პარალელურად ორი გზით – ძლიერი ცენტრალური ხელისუფლება, რუსულ მართლმადიდებლურ მორალურ ფასეულობებზე დაყრდნობით. ეს ისაა, რაც მოსკოვის სამეფო ივანე მრისხანეს დროს, რომელიც რუსეთის იმპერიად გადაიქცა.

წიგნში „სტალინი და ეკლესია“ პარალელია გავლებული სტალინსა და წმინდა მეფე კონსტანტინეს შორის, რომელმაც რომის იმპერიაში თავისუფლება არგუნა ქრისტიანებს, ხოლო შემდეგ გახდა ბიზანტიის დამაარსებელი.

313 წელს იმპერატორმა კონსტანტინემ ხელი მოაწერა მილანის ედიქტს, რომლის მიხედვით, აიკრძალა ქრისტიანობის დევნა. ამ აქტით ქრისტიანობის მდევარი, ქრისტიანობის დამცველად იქცა. კონსტანტინემ ქრისტიანობა რომის იმპერიის ოფიციალრ რელიგიად გამოაცხადა. მისი ინიციატივით ჩატარდა ნიკეს პირველი კრებაც, რომელსაც თვით თავმჯდომარეობდა.

დაახლოებით მსგავსი რამ გააკეთა სტალინმაც რუსული ეკლესიისთვის, მოიწვია რა კრება და 1943 წელს აირჩია პატრიარქი.

1943 წლის 4 სექტემბერს, კრემლში, გაიმართა ისტორიული შეხვედრა სტალინსა და სამ მიტროპოლიტს – მოსკოვის სერგის, ლენინგრადის ალექსის და კიევის ნიკოლაის შორის. შეხვედრიდან გამომდინარე, 8 სექტემბერს მოსკოვში მოწვეული იქნა რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ეპისკოპოსთა კრება, რომელზედაც პატრიარქად არჩეულ იქნა სერგი. სამი დღის შემდეგ, გამოვიდა რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ოფიციალური გამოცემა „მოსკოვის პატრიარქიის ჟურნალი“.

პატრიარქ სერგის გარდაცვალების შემდეგ, საბჭოთა მთავრობის დახმარებით მოსკოვის, სოკოლნიკების აღდგომის ეკლესიაში 1945 წლის 31 იანვრიდან 2 თებერვლამდე გაიმართა კრება, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს, როგორც რუსეთის, ისე სხვა ქვეყნების ღვთისმსახურებმა. ყველა მათგანს სახელმწიფოს ხარჯზე გამოეყოთ სასტუმროებში ნომრები, ავტომანქანები და ავტობუსები.

ამ კრებაზე ალექსი იქნა არჩეული რუსეთის პატრიარქად. და მიღებულიქნა დებულება „რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის მმართველობის შესახებ“, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა საბჭოთა კავშირში მართლმადიდებლური ეკლესიის განმტკიცებას.

ჰამლეტ ჭიპაშვილი, პოლიტოლოგი.